อุดรธานี เดิมชื่อบ้านเดื่อหมากแข้ง มีสภาพภูมิประเทศส่วนใหญ่เป็นที่ราบกว้างใหญ่ ก่อตั้งเมื่อ พ.ศ. 2436 เนื่องจากกรณี ร.ศ.112 ไทยกับฝรั่งเศส เมื่อวันที่ 3 ตุลาคม ร.ศ.112 ไทยยอมสละกรรมสิทธิในดินแดนฝั่งซ้ายแม่น้ำโขง รวมทั้งเกาะทั้งหลายในแม่น้ำโขงและตามความในสัญญาข้อ 3 ในสัญญาอาณาเขตริมฝั่งแม่น้ำโขง บรรดาป้อมค่ายคูจะต้องรื้อถอนให้สิ้นภายในหนึ่งเดือน ห้ามมิให้ประเทศสยามตั้งกองทหารในรัศมี 25 กิโลเมตร จากฝั่งแม่น้ำโขงไทยจะส่งคนที่มิใช่คนท้องถิ่น (Local Man) เข้ามาอยู่ในบริเวณนี้ มิได้ให้บริเวณริมฝั่งแม่น้ำโขงเป็นย่านการค้าเสรี จะเก็บภาษีขาเข้าใดๆ ไม่ได้ แม้กระทั่งจะตกปลา ถ้าฝ่าฝืนก็ถูกเอาตัวเข้าไปขังคุกที่เวียงจันทน์ด้วยเหตุผลดังกล่าว

ในปี พ.ศ. 2436 พระเจ้าบรมวงศ์เธอกรมหลวงประจักษ์ศิลปาคมจึงย้ายกองบัญชาการมณฑลลาวพวน ซึ่งเดิมตั้งอยู่เมืองหนองคายริมฝั่งแม่น้ำโขงมาตั้งอยู่ริมหนองนาเกลือตั้งอยู่บ้านเดื่อหมากแข้ง (มะเขือพวง) ขนาดใหญ่กว่าปกติธรรมดาอยู่ต้นหนึ่ง ซึ่งอยู่ในบริเวณวัดมัชฌิมาวาสปัจจุบัน จึงให้ชื่อหมู่บ้านนี้ว่า “บ้านหมากแข้ง” ส่วนหนองนาเกลือในสมัยต่อมาเรียกว่า “หนองประจักษ์” และเรียกค่ายทหารว่า “ค่ายหมากแข้ง”

จากหนังสือประวัติวัดมัชฌิมาวาส กล่าวไว้ว่า การย้ายกองบัญชาการมณฑลลาวพวน มายังบ้านเดื่อหมากแข้งนั้น ผู้เฒ่า ผู้แก่เล่าไว้ว่าต้องใช้เกวียนประมาณ 200 เล่ม เป็นพาหนะได้ออกเดินทางรอนแรมมาโดยลำดับถึงน้ำสวย (ซวย หมายถึง ปลาชนิดหนึ่ง ปัจจุบันเรียกว่า น้ำสวย) เสด็จในกรมฯ ได้ให้ตรวจดูพื้นที่ เพื่อจะได้ตั้งกองบัญชาการ แต่เมื่อตรวจดูโดยถ้วนถี่แล้วเห็นว่ามีพื้นที่ไม่สม่ำเสมอ สูงๆ ต่ำๆ ไม่เหมาะสมที่จะสร้างเป็นเมืองใหญ่ในโอกาสข้างหน้า และตั้งอยู่จากฝั่งแม่น้ำโขงประมาณ 20 กิโลเมตรเท่านั้น เสด็จในกรมฯ ท่านให้เดินทางจนถึงบ้านเดื่อหมากแข้ง จึงได้พักกองเกวียน อยู่ใกล้ต้นโพธิ์ใหญ่ข้างวัดมัชฌิมาวาส ปัจจุบันบริเวณนี้เป็นที่ตั้งที่ทำการสาธารณสุขจังหวัดอุดรธานี จึงได้ให้ออกสำรวจดูห้วย หนอง คลอง บึง ในบริเวณใกล้เคียงทางทิศตะวันออก มีหนองบัวกลอง หนองเหล็ก ทางทิศใต้มีหนองขอนขว้าง ตะวันตกมี หนองนาเกลือ หนองวัวข้อง หนองสวรรค์ และทิศเหนือมีหนองสำโรง หนองแด และมีลำห้วยหมากแข้ง ซึ่งมีต้นน้ำจากภูพาน มีน้ำใสสะอาดมีป่าไผ่ปกคลุม มีปลา เต่า จระเข้ ชุกชุมมาก ลำน้ำนี้ไหลผ่านจากทิศใต้สู่ทิศเหนือลง  ลำห้วยหลวง เสด็จในกรมฯ จึงตกลงพระทัยให้ตั้งกองบัญชาการ สร้างบ้านแปลงเมืองลง ณ พื้นที่ดังกล่าวนี้ และท้องที่แห่งนี้จึงกลายเป็นศูนย์กลางของจังหวัดอุดรธานี

คำขวัญ: กรมหลวงประจักษ์สร้างเมือง ลิอเลื่องแหล่งธรรมะ อารยธรรมห้พันปี ธานีผ้าหมี่ขิด ธรรมชาติเนรมิตทะเลบัวแดง แรงศรัทธาศรีสุทโธปทุมมาคำชะโนด 
 

ประเทศ ไทย จังหวัด อุดรธานี

พื้นที่

 • ทั้งหมด 1,094.7 ตร.กม. (422.7 ตร.ไมล์)

ประชากร (2564)

 • ทั้งหมด 400,581 คน

 • ความหนาแน่น 365.93 คน/ตร.กม. (947.8 คน/ตร.ไมล์)

รหัสไปรษณีย์ 41000 41330 (เฉพาะตำบลโนนสูง และ ตำบลหนองไผ่)

รหัสภูมิศาสตร์ 4101

ที่ตั้งที่ว่าการ ที่ว่าการอำเภอเมืองอุดรธานี ถนนมุขมนตรี ตำบลหมากแข้ง อำเภอเมืองอุดรธานี จังหวัดอุดรธานี 41000

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอเมืองอุดรธานีตั้งอยู่ทางตอนกลางของจังหวัด มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียงดังต่อไปนี้

ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอบ้านผือและอำเภอเพ็ญ

ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอพิบูลย์รักษ์ อำเภอหนองหาน และอำเภอประจักษ์ศิลปาคม

ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอกุมภวาปีและอำเภอหนองแสง

ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอหนองวัวซอและอำเภอกุดจับ

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอเมืองอุดรธานีแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 21 ตำบล 252 หมู่บ้าน

1. หมากแข้ง (Mak Khaeng) —

2. นิคมสงเคราะห์ (Nikhom Songkhro) 12 หมู่บ้าน

3. บ้านขาว (Ban Khao) 10 หมู่บ้าน

4. หนองบัว (Nong Bua) 7 หมู่บ้าน

5. บ้านตาด (Ban Tat) 16 หมู่บ้าน

6. โนนสูง (Non Sung) 14 หมู่บ้าน

7. หมูม่น (Mu Mon) 12 หมู่บ้าน

8. เชียงยืน (Chiang Yuen) 21 หมู่บ้าน

9. หนองนาคำ (Nong Na Kham) 18 หมู่บ้าน

10. กุดสระ (Kut Sa) 11 หมู่บ้าน

11. นาดี (Na Di) 8 หมู่บ้าน

12. บ้านเลื่อม (Ban Lueam) 8 หมู่บ้าน

13. เชียงพิณ (Chiang Phin) 10 หมู่บ้าน

14. สามพร้าว (Sam Phrao) 15 หมู่บ้าน

15. หนองไฮ (Nong Hai) 15 หมู่บ้าน

16. นาข่า (Na Kha) 16 หมู่บ้าน

17. บ้านจั่น (Ban Chan) 11 หมู่บ้าน

18. หนองขอนกว้าง (Nong Khon Kwang) 8 หมู่บ้าน

19. โคกสะอาด (Khok Sa-at) 10 หมู่บ้าน

20. นากว้าง (Na Kwang) 12 หมู่บ้าน

21. หนองไผ่ (Nong Phai) 12 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอเมืองอุดรธานีประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 25 แห่ง ได้แก่

เทศบาลนครอุดรธานี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหมากแข้งทั้งตำบล

เทศบาลเมืองโนนสูง-น้ำคำ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลโนนสูง

เทศบาลเมืองหนองสำโรง ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลหมูม่น ตำบลนาดี ตำบลบ้านเลื่อม และตำบลเชียงพิณ

เทศบาลตำบลหนองบัว ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลหนองบัว ตำบลหนองนาคำ ตำบลสามพร้าว และตำบลหนองขอนกว้าง

เทศบาลตำบลนิคมสงเคราะห์ ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลนิคมสงเคราะห์และตำบลโคกสะอาด

เทศบาลตำบลบ้านจั่น ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบ้านจั่นและตำบลหนองขอนกว้าง

เทศบาลตำบลนาข่า ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลบ้านขาวและตำบลนาข่า

เทศบาลตำบลหนองไผ่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองไผ่ทั้งตำบล

เทศบาลตำบลหนองขอนกว้าง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองขอนกว้าง (นอกเขตเทศบาลตำบลบ้านจั่นและเทศบาลตำบลหนองบัว)

เทศบาลตำบลบ้านตาด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านตาดทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลนิคมสงเคราะห์ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนิคมสงเคราะห์ (นอกเขตเทศบาลตำบลนิคมสงเคราะห์)

องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านขาว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านขาว (นอกเขตเทศบาลตำบลนาข่า)

องค์การบริหารส่วนตำบลโนนสูง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโนนสูง (นอกเขตเทศบาลเมืองโนนสูง-น้ำคำ)

องค์การบริหารส่วนตำบลหมูม่น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหมูม่น (นอกเขตเทศบาลเมืองหนองสำโรง)

องค์การบริหารส่วนตำบลเชียงยืน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเชียงยืนทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลหนองนาคำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองนาคำ (นอกเขตเทศบาลตำบลหนองบัว)

องค์การบริหารส่วนตำบลกุดสระ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกุดสระทั้งตำบลและบางส่วนของตำบลหนองบัว (นอกเขตเทศบาลตำบลหนองบัว)

องค์การบริหารส่วนตำบลนาดี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาดี (นอกเขตเทศบาลเมืองหนองสำโรง)

องค์การบริหารส่วนตำบลเชียงพิณ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเชียงพิณและตำบลบ้านเลื่อม (นอกเขตเทศบาลเมืองหนองสำโรง)

องค์การบริหารส่วนตำบลสามพร้าว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสามพร้าว (นอกเขตเทศบาลตำบลหนองบัว)

องค์การบริหารส่วนตำบลหนองไฮ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองไฮทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลนาข่า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนาข่า (นอกเขตเทศบาลตำบลนาข่า)

องค์การบริหารส่วนตำบลบ้านจั่น ครอบคลุมพื้นที่ตำบลบ้านจั่น (นอกเขตเทศบาลตำบลบ้านจั่น)

องค์การบริหารส่วนตำบลโคกสะอาด ครอบคลุมพื้นที่ตำบลโคกสะอาด (นอกเขตเทศบาลตำบลนิคมสงเคราะห์)

องค์การบริหารส่วนตำบลนากว้าง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลนากว้างทั้งตำบล