กุมภวาปีมีฐานะเป็นเมืองจัดตั้งขึ้นเมื่อใดไม่มีปรากฏหลักฐานแน่ชัดแต่จากตำนานพื้นเมืองเรื่อง"ผาแดงนางไอ่"เมืองกุมภวาปีมีมาตั้งแต่สมัยขอมยังมีอำนาจในจดินแดนนี้มีชือเมืองง่า"ชทีตานคร"หรือ"เพตจานนคร"ปกครองโดยเจ้องพญานาคที่ปลอมตัวขึ้นมาดูความงามของนางไอ่คำบุตราของพญาขอมบ้านเมืองจึงล่มจมลงกลายเปนหนองหานโดยปรากฏหลักฐานจนทุกวันนี้เช่นพระธาตุบ้านดียมและพระธาตุดอนแก้วเป็นต้นเมื่อถึงสมัยรัชกาลที่3ได้มีกลุ่มชนจากท้องที่ต่างๆเช่นกลุ่มของนายชาญนงเลาหมื่นประเสริฐ(ต้นตระกูล"ชาญนรา")และกลุ่มของมหาเสนา(ต้นตระกูล"ฮามไสย์)อพยมมาตั้งถิ่นฐานบริเวณนี้เนื่องจากอยู่ริมหนองน้ำใหญ่มีจระเข้ชุมจึงขนานนามว่า"กุมภวาปี"ซึ่งมาจากคำว่า"กุมภวาปี"แปลว่า"จระเข้"กับวาปี"แปลว่า"บึงหนองหรือห้วงน้ำ"เพื่อให้สอดคล้องกับลักษณะของภูมิประเทศจนกระทั่งในสมัยรัชกาลที่5แห่งกรุงรัตนโกสินทร์พระบรมฤทธิ์-ฤาชัยผู้ครองเมืองได้กราบบังคมทูลขอพระราชทานตั้งชื่อเมืองนี้เป็นทางการว่า"กุมภวาปี"นามนี้ซึ่งปรากฏหลักฐานตั้งแต่นั้นมาในปีพ.ศ.2450โปรดเกล้าฯให้กระทรวงมหาดไทยรวมเมืองกุมภวาปีหนองหานหนองบัวลำภูและบ้านหมากแข้งตั้งเป็นจังหวัดอุดรธานีขึ้นเมืองกุมภวาปีจึงมีฐานะเป็นอำเภอขึ้นตรงต่อจังหวัดอุดรธานีโดยเดิมตั้งชื่อที่ว่าการอำเภอกุมภวาปีที่บ้านน้ำฆ้องตำบลพันดอนซึ่งชาวบ้านยังนิยมเรียกว่า"เมืองเก่ง"จนทุกวันนี้โดยประสิทธิภาพสรรพกร(บุปผาสีหะไตร)เป็นนายอำเภอคนแรกต่อมาระหว่างพ.ศ.2468-2472ร.อ.อ.หลวงนิคมพรรณาเขต(เขียนสีหะอำไพ)นายอำเภอคนที่9ได้ย้ายที่ว่าการอำเภอจากบ้านน้ำฆ้องมาตั้งขึ้นใหม่ที่บ้านดงเมืองตำบลตูมใต้(ตำบลกุมภวาปีในปัจจุบัน)โดยมีเหตุผล4ประการคือ

1. เพราะมีที่ตั้งเมืองเก่าเดิมเป็นที่ลุ่ม ถูกน้ำท่วมในฤดูหลากและขาดแคลนน้ำในฤดูแล้ง

2.เพราะที่ตั้งเมืองใหม่น้ำท่วมไม่ถึงประกอบกับตั้งอยู่ริมน้ำปาวจึงอุดมสมบูรณ์ตลอดปี

3. เพราะที่ตั้งแห่งใหม่(ดงเมือง) เป็นศูนย์กลางของทุกตำบล ทั้งเหมาะแก่การขยายแหล่งชุมชนใหม่ในอนาคต

4. เพื่อสร้างเมืองใหม่รับกับทางรถไฟที่จะสร้างใหม่แยกจากเมืองอุดรธานี ผ่านดงเมืองสู่สกลนครและนครพนม

คำขวัญ: กุมภวาปีเมืองน้ำตาล อุทยานวานร ดอนแก้วพุทธสถาน หนองหานสายธารแห่งชีวิต ธรรมชาติวิจิตรทะเลบัวแดง

 

ประเทศ ไทย

จังหวัด อุดรธานี

พื้นที่

 • ทั้งหมด 672.6 ตร.กม. (259.7 ตร.ไมล์)

ประชากร (2565)

 • ทั้งหมด 122,299 คน

 • ความหนาแน่น 181.83 คน/ตร.กม. (470.9 คน/ตร.ไมล์)

รหัสไปรษณีย์ 41110, 41370 (เฉพาะตำบลพันดอน ปะโค ผาสุก)

รหัสภูมิศาสตร์ 4104

ที่ตั้งที่ว่าการ ที่ว่าการอำเภอกุมภวาปี ถนนศุภอรรถวินิจ ตำบลกุมภวาปี อำเภอกุมภวาปี จังหวัดอุดรธานี 41110

ที่ตั้งและอาณาเขต

อำเภอกุมภวาปีตั้งอยู่ทางทิศใต้ของจังหวัดอุดรธานี มีพื้นที่ประมาณ 672.6 ตารางกิโลเมตร หรือประมาณ 412,452.13 ไร่ มีอาณาเขตติดต่อกับเขตการปกครองข้างเคียง ดังต่อไปนี้

ทิศเหนือ ติดต่อกับอำเภอเมืองอุดรธานีและอำเภอประจักษ์ศิลปาคม

ทิศตะวันออก ติดต่อกับอำเภอกู่แก้วและอำเภอศรีธาตุ

ทิศใต้ ติดต่อกับอำเภอท่าคันโท (จังหวัดกาฬสินธุ์) อำเภอกระนวน (จังหวัดขอนแก่น) และอำเภอโนนสะอาด

ทิศตะวันตก ติดต่อกับอำเภอหนองแสงการแบ่งเขตการปกครอง

การแบ่งเขตการปกครอง

การปกครองส่วนภูมิภาค

อำเภอกุมภวาปีแบ่งพื้นที่การปกครองออกเป็น 13 ตำบล 174 หมู่บ้าน

1. ตูมใต้ (Tum Tai) 9 หมู่บ้าน

2. พันดอน (Phan Don) 20 หมู่บ้าน

3. เวียงคำ (Wiang Kham) 18 หมู่บ้าน

4. แชแล (Chaelae) 14 หมู่บ้าน

5. เชียงแหว (Chiang Wae) 13 หมู่บ้าน

6. ห้วยเกิ้ง (Huai Koeng) 8 หมู่บ้าน

7. เสอเพลอ (Soephloe) 19 หมู่บ้าน

8. สีออ (Si O) 8 หมู่บ้าน

9. ปะโค (Pa Kho) 17 หมู่บ้าน

10. ผาสุก (Phasuk) 10 หมู่บ้าน

11. ท่าลี่ (Tha Li) 13 หมู่บ้าน

12. กุมภวาปี (Kumphawapi) 14 หมู่บ้าน

13. หนองหว้า (Nong Wa) 11 หมู่บ้าน

การปกครองส่วนท้องถิ่น

ท้องที่อำเภอกุมภวาปีประกอบด้วยองค์กรปกครองส่วนท้องถิ่น 15 แห่ง ได้แก่

เทศบาลตำบลกุมภวาปี ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลกุมภวาปี

เทศบาลตำบลพันดอน ครอบคลุมพื้นที่บางส่วนของตำบลพันดอน

เทศบาลตำบลห้วยเกิ้ง ครอบคลุมพื้นที่ตำบลห้วยเกิ้งทั้งตำบล

เทศบาลตำบลปะโค ครอบคลุมพื้นที่ตำบลปะโคทั้งตำบล

เทศบาลตำบลกงพานพันดอน ครอบคลุมพื้นที่ตำบลพันดอน (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลพันดอน)

เทศบาลตำบลเวียงคำ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเวียงคำทั้งตำบล

เทศบาลตำบลเชียงแหว ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเชียงแหวทั้งตำบล

เทศบาลตำบลหนองหว้า ครอบคลุมพื้นที่ตำบลหนองหว้าทั้งตำบล

เทศบาลตำบลแชแล ครอบคลุมพื้นที่ตำบลแชแลทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลตูมใต้ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลตูมใต้ทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลเสอเพลอ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลเสอเพลอทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลสีออ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลสีออทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลผาสุก ครอบคลุมพื้นที่ตำบลผาสุกทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลท่าลี่ ครอบคลุมพื้นที่ตำบลท่าลี่ทั้งตำบล

องค์การบริหารส่วนตำบลกุมภวาปี ครอบคลุมพื้นที่ตำบลกุมภวาปี (เฉพาะนอกเขตเทศบาลตำบลกุมภวาปี)